7:25 PM
tuonglaidantoc
Đã
đến lúc cần cải cách vấn đề bổ nhiệm giáo sư, và giao nhiệm vụ về cho
các đại học. Bộ Giáo dục và đào tạo chỉ cần quản lí qui trình bổ nhiệm.
Việc
trường Đại học Tôn Đức Thắng, mới được Chính phủ trao quyền tự chủ,
triển khai qui trình và tiêu chuẩn bổ nhiệm chức vụ giáo sư đang gây ra
nhiều tranh cãi. Đối với những người đã quen với qui trình phong chức
danh giáo sư hiện nay (do Hội đồng chức danh giáo sư Nhà nước) thì sáng
kiến của Đại học Tôn Đức Thắng được xem là không có tính pháp lí. Nhưng
đối với những người có tinh thần cải cách thì sáng kiến của Đại học Tôn
Đức Thắng là phù hợp với qui trình bổ nhiệm giáo sư của các đại học trên
thế giới.
Có thể nói, đây là dịp lí tưởng để nhìn lại qui trình bổ nhiệm giáo sư, và hi vọng tìm ra một cách làm tốt hơn.
Coi Giáo sư như một phẩm hàm
Chức
danh "giáo sư" hiện nay có thể hiểu như là một phẩm hàm, và theo tôi đó
là một quan niệm lạc hậu. Thật vậy, theo Nghị định Chính phủ
20/2001/NĐ-CP, những người được phong chức danh Giáo sư /Phó Giáo sư sẽ
được vinh danh suốt đời, ngay cả sau khi nghỉ hưu.
Vì
là phẩm hàm, nên Việt Nam có khá nhiều giáo sư nhưng không làm việc
giảng dạy và nghiên cứu khoa học. Một thống kê cho thấy, trong số hơn
11.000 giáo sư và phó giáo sư (Giáo sư /Phó Giáo sư ) được tiến phong từ
1976 đến hết năm 2014, chỉ có khoảng hơn 4.100 người làm trong các đại
học. Số còn lại hoặc là nghỉ hưu, đã mất, hoặc là làm việc trong các cơ
quan công quyền và quản lí. Đó là một tình trạng trớ trêu, vì trong khi
các đại học kêu thiếu giáo sư, thì phần đông giáo sư lại ở… ngoài đại
học !
Nhưng
ở các nước tiên tiến trên thế giới, giáo sư không phải là một chức danh
hay phẩm hàm, mà là một chức vụ gắn liền với một đại học. Do đó việc bổ
nhiệm, đề bạt chức vụ giáo sư do đại học phụ trách, nhưng qui trình bổ
nhiệm thì hoàn toàn theo mô thức bình duyệt (peer review), vốn là trụ
cột của hoạt động khoa học.
Giáo sư phải chứng tỏ là có công tạo dựng và duy trì sự phát triển của trường đại học nơi họ giảng dạy. Ảnh minh họa
Theo
qui trình này, đơn của ứng viên sẽ được gửi cho các đồng nghiệp cùng
ngành để nhận xét dựa vào các tiêu chuẩn do trường đặt ra ; và dựa vào
nhận xét đó, hội đồng học thuật sẽ bổ nhiệm ứng viên vào một chức vụ
giáo sư thích hợp. Đó là qui trình chuẩn, mà hầu hết các đại học ở các
nước tiên tiến và ngay cả một số nước tại khu vực như Thái Lan,
Malaysia, Singapore đã làm từ nhiều thập niên qua.
Những
quan ngại về việc chuyển quyền bổ nhiệm giáo sư cho các đại học là
chính đáng. Các đại học có thể đặt ra những tiêu chuẩn "địa phương",
tiêu chuẩn thấp để nâng cao số lượng giáo sư cho trường, hoặc tạo ra qui
trình bổ nhiệm lỏng lẻo để thiên vị những cá nhân mà họ muốn.
Những
vấn đề trên có thể xảy ra, nhưng có thể quản lí. Ví dụ, ở các nước tiên
tiến như Mĩ, các trường vẫn có những tiêu chuẩn giáo sư khác nhau.
Trường trong nhóm "tinh hoa" (elite) thường có bộ tiêu chuẩn cao hơn
trường kém nổi tiếng. Tôi từng biết vài trường hợp những giáo sư bên Mĩ
nhưng khi sang Úc thì không được bổ nhiệm chức vụ đó, do tiêu chuẩn khác
nhau. Đó chính là lí do chức vụ giáo sư phải gắn liền với một đại học.
Và, nếu đại học muốn có thương hiệu tốt, gây lòng tin ở công chúng, thì
họ phải có những tiêu chuẩn thích hợp.
Một
quan ngại khác là nếu giao cho trường đại học bổ nhiệm thì Việt Nam sẽ
có rất nhiều giáo sư. Tuy nhiên, tôi nghĩ vấn đề không phải là nhiều hay
ít mà là giáo sư của trường có xứng đáng với danh hiệu đó hay không.
Từng có người trong HĐNN cũng phải thú nhận : "Đánh giá nghiêm túc theo
chuẩn mực quốc tế, có lẽ chỉ 15-20% số Giáo sư , Phó Giáo sư của ta có
trình độ thật sự tương xứng với chức vụ đó" [1].
Do
đó, vấn đề chính là việc bổ nhiệm giáo sư phải dựa vào các tiêu chuẩn
quốc tế (như xuất sắc trong nghiên cứu khoa học, công bố quốc tế, đóng
góp cho chuyên ngành, đóng góp cho đại học, và phục vụ xã hội). Nếu làm
đúng và có chuẩn mực nghiêm chỉnh, người được bổ nhiệm, bất cứ của
trường nào, đều có quyền tự hào mà không thấy "lép vế" khi ra nước
ngoài.
Tiêu chuẩn... khác thường
Bàn
về tiêu chuẩn, thì các tiêu chuẩn giáo sư của Hội đồng chức danh giáo
sư Nhà nước (gọi tắt là HĐNN) còn có nhiều vấn đề phải bàn thêm. Chẳng
hạn như tiêu chuẩn về "Trung thực, khách quan và hợp tác với đồng nghiệp
trong hoạt động giáo dục, nghiên cứu khoa học, công nghệ" liệu có dính
dáng gì đến học thuật, giảng dạy hay nghiên cứu khoa học ?
Hay
ngay cả tiêu chuẩn mang tính "cân đo đong đếm" như qui đổi các công
trình khoa học sang điểm cũng rất mù mờ và thiếu tính khoa học. Chẳng
hạn, cách tính điểm các tập san khoa học nước ngoài bằng cách chia thành
2 nhóm : Nhóm có hệ số ảnh hưởng 2 hay thấp hơn có điểm từ 0 đến 1 ;
nhóm có hệ số ảnh hưởng (impact factor) trên 2 có điểm từ 0 đến 2. Điều
bất hợp lí là việc cho điểm bài báo công bố trên tập san nước ngoài bằng
bài báo công bố trên tập san trong nước. Nói cách khác, một công trình
trên các tập san lừng danh thế giới như Lancet hay New England Journal
of Medicine có giá trị y chang như một bài trên một tạp chí trong nước
!
Ngoài
ra, còn có tiêu chuẩn mang tính chủ quan là bình bầu, theo đó ứng viên
phải được 2/3 số phiếu tín nhiệm của tổng số thành viên trong Hội đồng.
Tiêu chuẩn này cũng không mang tính học thuật hay khoa học, và có thể mở
cánh cửa cho việc "chạy" chức danh. Lại có những qui định máy móc, như
mỗi hồ sơ tiến phong chức danh giáo sư phải được ít nhất 3 Giáo sư hoặc
Phó Giáo sư cùng ngành xét công nhận.
Những
tiêu chuẩn như vậy rất khác thường, đến nỗi có người thốt lên rằng
những người soạn những qui định này "chẳng hiểu gì về giáo dục đại học
tiên tiến cả".
Bộ
tiêu chuẩn hiện nay (của Hội đồng nhà nước) hoàn toàn không có những
tiêu chí liên quan đến hoạt động phục vụ cho nhà trường và xã hội. Một
giáo sư, dù ở cấp nào, phải là thành phần elite của xã hội. Do đó, ngoài
nghiên cứu, giảng dạy, và đào tạo, giáo sư phải có những đóng góp cho
chuyên ngành (ví dụ như qua phục vụ trong các tập san khoa học như là
chuyên gia bình duyệt), cho xã hội và Chính phủ, và nhất là cho nhà
trường. Giáo sư có thể đóng góp ở ngoài, nhưng tại nhà trường, giáo sư
cũng phải chứng tỏ là có công tạo dựng và duy trì sự phát triển của
trường. Đó lại thêm một lí do nữa tại sao giáo sư phải gắn liền với một
trường đại học.
Nhà nước chỉ nên quản lý qui trình
Tóm
lại, việc bổ nhiệm hay tiến phong chức danh giáo sư ở Việt Nam đã đến
lúc cần cải cách, cần xem đây là một chức vụ gắn liền với một đại học,
chứ không phải là phẩm hàm suốt đời của một cá nhân. Khi ấy, việc giao
cho đại học phụ trách việc bổ nhiệm là hoàn toàn hợp lí.
Nhưng
để chuẩn hoá, tôi đề nghị Bộ Giáo dục và đào tạo cùng tham vấn với các
đại học đề ra qui trình chung (hay qui trình chuẩn) và các tiêu chuẩn
tối thiểu cho mỗi chức vụ. Qui trình chuẩn phải dựa vào bình duyệt, kể
cả bình duyệt từ các giáo sư nước ngoài. Tôi cũng đề nghị nên có 3 chức
vụ : trợ lí giáo sư (assistant professor), phó giáo sư (associate
professor), và giáo sư. Cần phải tạo ra hai ngạch giáo sư : giảng dạy và
nghiên cứu khoa học, và tiêu chuẩn phải hợp lí cho hai ngạch này.
Trong
việc bổ nhiệm giáo sư, qui trình đúng và tiêu chuẩn phù hợp với thông
lệ quốc tế sẽ dễ thuyết phục hơn là qui trình rườm rà mà thiếu minh
bạch. Do đó, tôi nghĩ Bộ Giáo dục và đào tạo thay vì can thiệp vào việc
bổ nhiệm giáo sư của các đại học, chỉ cần quản lí tốt qui trình bổ nhiệm
và kiểm tra tiêu chuẩn bổ nhiệm.
Nguyễn Văn Tuấn
------
[1] Việt Nam có bao nhiêu Giáo sư, Phó Giáo sư trình độ quốc tế ?, Hà Nội mới, 10/01/2008.
0 comments:
Post a Comment